Altın ve Gümüşün Zekatı
 
Altın ve gümüşün gerek sosyal, gerek ticari, gerekse süs eşyası olarak hayatımızdaki yeri ve önemi inkar edilemeyecek ka­dar büyüktür. Tarih boyunca bu iki kıymetli maden hep yerini ve önemini korumuş ve birçok çağlarda para birimi olarak kul­lanılmıştır.
O bakımdan islam dini, bu iki madeni zekat kapsamına sok­muş ve fakirden yana sosyal adaleti sağlamaya yönelik hükümler koymuştur. [38]
 
Konuyla İlgili Hadisler
 
Hz. Ali (r.a.) den yapılan rivayete göre, Rasulüllah (s.a.v.) efendimiz şöyle buyurmuştur: "Ben sizin için at ve kölenin sa­dakasını, yani zekatını affettim, (bunların zekatı yoktur.) Ama sikke (damgalanmış basılı para) nin zekatını veriniz: Jler kırk dirhemden bir dirhem (hesaplayıp fakire veriniz). 190 dirhemde (fazla olarak bir nisbet) yoktur; 200 dirhem olunca onda beş dir- hem zekat söz konusudur."[39]
Diğer bir rivayette ise, şu lafızlar yer almaktadır:
"Ben sizin için at ve köleden sadaka vermeyi affettim; (sikkenin) iki yüzden aşağı olan nisbetinde zekat yoktur."[40]
Cabir (r.a.) den yapılan rivayette, Rasulüllah (s.a.v.J şöyle buyurmuştur:
"Gümüşten beş okiyyeden daha az nisbette sadaka (zekat) yoktur. Beş deveden aşağı sayıda zekat yoktur. Hurmadan   da beş veskden aşağı nisbette zekat yoktur."[41]
Ali b. Ebi Talib (r.a.) den yapılan rivayete göre, Rasulüllah (s.a.v.) efendimiz şöyle buyurmuştur: "Senin ikiyüz dirhemin bu­lunur ve üzerinden tam bir yıl geçerse, onda (zekat olarak) beş dirhem vardır.
Altında ise ancak yirmi dinar olunca ondan zekat ver­men gerekir. Böylece altın yirmi dinar olur ve üzerinden tam bir yıl geçerse, onda (zekat olarak) yarım dinar vardır."[42]
O dönemde bir dinar, bir miskale tekabül etmekteydi. [43]
 
Hadislerin Işığında Müctehidlerin İctihad ve İhticacları
 
a) Hanefilere göre: Altın ve gümüşün madrup olanında ve olmayanında, süs eşyası yapılanında ve kap, kaçağında -ticarete niyet edilsin edilmesin- nisaba erdiği takdirde zekat vacip olur.
Altın ile gümüş birbirine eklenerek nisap miktarı sağlanabilir. Bu ekleme ya kıymet, ya da ecza cihetiyle olabilir. Mesela birinin on miskal altını ve on mıskal değerinde gümüşü olursa, ikisi birbirine eklenerek zekatı verilir. Bu İmam Ebu Ha-nife'ye göredir. İmameyne göre, her birinin nisabı ayrıdır; o bakımdan zekat gerekmez.
Altının nisabı yirmi miskaldır ve bunda yarım miskal zekat vardır. Sonra her dört miskalde iki kıyrat zekat vardır. Gümüşün nisabı ise, ikiyüz dirhemdir ve bunda kırkta bir he-sabıyla beş di­rhem zekat söz konusudur. Sonra nisap üzerine eklenen her kırk dirhem için bir dirhem hesap edilerek zekat verilir. Bu, İmam Ebu Hanife'ye göredir.[44]
Altın ve gümüş karışımı veya altın ile bakır veya gümüş ile başka bir maden karışımı söz konusu olduğunda, hüküm eksere göredir; yani karışımda nisbeti çok. olan altın ise, hepsi altın kabul edilerek; gümüş karışımı fazla ise hepsi gümüş kabul edilerek ze­katı çıkarılır.
b)  Şafiilere göre: Gümüşün nisabı ikiyüz dirhem, altının nisabı yirmi miskaldır. Bu da Mekke tartı birimine göre belirlenir. Mağşuş (başka maden veya altın ile gümüş karışımın) da, altın veya gümüş nisbeti nisaba ulaşmadıkça zekat gerekmez.
Kullanılması dinen haram olan altın ve gümüş kap-kacağm zekatı gerekir. Kullanılması mubah olanının ise zekatı gerekmez. Mesela kadınların süs olarak kullandıkları bilezik, kolye, yüzük, halhal ve benzeri altın ve gümüşün zekatı vacip değildir.
Aynı zamanda altın ve gümüşün üzerinden tam bir yıl geçmesi gerekir.[45]
c) Hanbelilere göre: Diğer mezheplerde olduğu gibi, altın ancak yirmi mıskalı, gümüş de ikiyüz dirhemi bulduğu takdirde nisaba ermiş sayılır ve kırkta bir nisbeti dikkate alınarak yirmi miskalden yarım miskal, ikiyüz dirhemden beş dirhem zekat çıkarılıp verilir.
Karışım halinde olan altın ve gümüşten her biri nisap mik­tarına ulaşmadıkça zekat gerekmez. Mesela dokuz miskal altın ile 150 dirhem gümüş karışımından oluşan bir madenden zekat ge­rekmez; ikisi birbirini tamamlayamaz, çünkü cinsleri değişiktir.
d) Malildlere göre: Diğer mezheplerde olduğu gibi, altının nisabı yirmi miskaldır; gümüşün nisabı ikiyüz dirhemdir. Bu iki madenden mubah olan süs eşyasında zekat yoktur. Mesela kadının takındığı bilezikler, kılıcın kabzasına nakşedilen altın ve gümüş, bunlarla kaplanan diş, takılan burun bu cümledendir. Kullanılması haram olan altın ve gümüşten mamul süs eşyasında zekat gerekir. Kap-kacak, sürmedanlık, mil ve benzeri şeyler bu cümledendir. Ancak bunların zekatında muteber olan tartıdır, kıymet değildir. [46]
 
Tahliller ve Diğer Rivayetler
 
796   nolu  Ali  hadisinin  üç  tarikten  rivayet  edildiğini görüyoruz. Asım b. Dümre, Hars el-A'ver ve Ebu Avane'den nak­len aynı anlamda tesbitler yapılmıştır. İmam Buhari'den bu hadis hakkındaki görüş ve tesbiti sorulunca,  "Her iki rivayet de benim yanımda (görüş ve tesbitime göre) sahihtir" diye cevap vermiştir. (804). Nitekim Hafız îbn Hacer de bu hadisi hasenlemiştir. Dare-kutni ise hadisin mevkuf olduğunu belirtmiştir.
Böylece hadis ihticaca salih kabul edilmiş ve gümüşün ze­katının vücubuna delalet ettiği dikkate alınarak bu konuda daya­nak seçilmiştir. Aynı zamanda zekat nisbetinin kırkta bir olarak belirlenmesi söz konusudur. Nitekim bu hususta icma' vaki olmuştur; yani gerek gümüşün nisap miktarı, gerekse kırkta biri üzerinden hesaplanıp zekatının verilmesi hakkında farklı görüş izhar eden olmamıştır. Ancak îbn Hacer, Endülüslü îbn Habib'in buna muhalefet ettiğini belirterek, adı geçenin dirhem birimi hakkında her beldenin kendi birimine göre amel edebileceğini söylemiştir.
Diğer yandan gümüşün mağşuş olmayıp halis olması da söz konusudur. Ancak İmam Ebu Hanife, "mağşuş (karışım) durumda olduğu takdirde hüküm çok olana göredir" diyerek diğer imamlar­dan ayrılmıştır.
797  nolu Cabir hadisinin bir benzerini İmam Ahmed ve Bu-hari ayrıca Ebu Said'den rivayet etmişlerdir ki, hadis sahihtir ve ihticaca elverişlidir.
793 nolu Ali hadisi de sahihtir.
Fıkhi ölçüler:
Dirhem               3,207 gr.
Miskal                1,5    dirhem         4.807 gr.
Okka                  400   dirhem          1283 gr. [47]
 
Çıkarılan Hükümler
 
1- At, zekat kapsamı dışında tutulmuştur; yani ticari amaç dışında tutulan atlardan zekat gerekmez. Ancak İmam Ebu Ha­nife ye göre, bazı şartlar dikkate alınarak atın zekatı gerekir.
2- Kölede zekat yoktur.
3- Gümüş madeni ikiyüz dirhemi bulunca nisaba ulaşır ve zekatı gerekir.
4- Karışım durumda olan gümüşün kendisi nisap miktarını bulmadığı takdirde zekatı verilmez. İmam Ebu Hanife'ye göre, karışım durumda olan madende gümüş çoğunu oluşturuyorsa ze­katı gerekir.
5- Altın ve gümüşün zekatında, üzerlerinden tam bir yılın geçmesi şarttır.
6- Altının nisabı yirmi mıskaldır.
7- Altın ve gümüşün    zekatı tartı olarak kırkta-bir nisbeti üzerinden verilir.
8- Hanefılere göre, altın ve gümüşten imal edilip kullanılan süs eşyası, tartı itibarıyla zekata tabidir; kadının takındığı altın ve gümüşten mamul-bilezik, küpe, yüzük , kemer ve benzeri şeylerin zekatı gereklidir.
Diğer üç mezhebe göre, kadınların altın ve gümüşten mamul süs eşyasından -nisap miktarını bulsa bile- zekat gerekmez. Er­keklerin mubah kapsamına giren konularda kullandıkları altın ve gümüş de zekat kapsamına alınmaz. Diş kaplaması, takılan burun ve benzeri şeyler bu cümledendir.
9- Kullanılması haram olan altın ve gümüş kapların ve ben­zeri şeylerin zekatı gerekir. [48]